Στο άρθρο αυτό παρουσιάζω μια σειρά από παράγοντες που επηρεάζουν την ετοιμότητα του πελάτη για coaching, δηλαδή την ικανότητά του να εμπλακεί συνειδητά, ενεργά και επιτυχημένα στην coaching-διεργασία. Οι παράγοντες αυτοί αυξάνουν τις πιθανότητες επιτυχίας και διαμορφώνουν μια «θετική πρόγνωση» για την έκβαση της παρέμβασης.
Υπάρχει η πεποίθηση ότι αφού το coaching απευθύνεται σε ανθρώπους χωρίς σοβαρές ψυχολογικές δυσκολίες (στο μη κλινικό πληθυσμό), όλοι θα μπορούσαν να ωφεληθούν από αυτό. Ωστόσο, δεν είναι όλοι οι άνθρωποι έτοιμοι για coaching διότι δεν είναι βέβαιο ότι υπάρχουν οι αναγκαίες προϋποθέσεις για μια επιτυχή συνεργασία. Να το διατυπώσω κι έτσι: η μη ανάγκη για άμεση ψυχοθεραπευτική υποστήριξη δεν καθιστά κάποιον αυτόματα και πελάτη του coaching.
Οι αναγκαίοι ορισμοί
Προτού προχωρήσουμε χρειάζονται κάποιες διευκρινίσεις για τον τρόπο που μπορείτε να αξιοποιήσετε τη λίστα αυτή ώστε να βαδίσουμε πάνω σε κοινό έδαφος.
Τι σημαίνει «επιτυχημένη συνεργασία» ή «επιτυχημένο coaching»
Με την φράση αυτή εννοώ τη συνεργασία κατά την οποία α) εγκαταστάθηκε ένα ολοκληρωμένο συμβόλαιο με αμοιβαία συμφωνημένους στόχους, ρόλους και κανόνες και β) επιτεύχθηκαν οι στόχοι και οι προσδοκίες του συμβολαίου με τους όρους και το πλαίσιο που συμφωνήθηκε. Φυσικά, επιτυχημένη είναι και η συνεργασία κατά την οποία το αρχικό συμβόλαιο αναθεωρήθηκε, εμπλουτίστηκε ή άλλαξε μερικώς ή εξ ολοκλήρου, με πρωτοβουλία του πελάτη και την υποστήριξη του coach. Και επιτεύχθηκαν οι στόχοι του νέου αυτού συμβολαίου.
Τι σημαίνει ετοιμότητα για coaching;
Η ετοιμότητα του πελάτη για coaching είναι μια πολύ-επίπεδη έννοια και σκιαγραφείται από όλους τους παράγοντες που αναφέρω παρακάτω. Συνοψίζοντας ωστόσο, περιλαμβάνει τη συνειδητή και ενεργητική εμπλοκή του στη διαδικασία του coaching. Δηλαδή, τη δημιουργία μιας λειτουργικής σχέσης εμπιστοσύνης με τον coach, τον αναστοχασμό, την αυτόνομη μάθηση, την στοχοθεσία, την ανάληψη της ευθύνης (responsibility) της αλλαγής και της επίτευξης κάθε στόχου.
Η ετοιμότητα του πελάτη δεν είναι κάτι στατικό και οριστικά. Αντίθετα είναι μια δυναμική κατάσταση. Μπορεί να υπάρχει αρχικώς και στην πορεία, για διάφορους λόγους, να αλλάξει. Ενδέχεται να χρειαστεί να εργαστείτε με τον πελάτη σας για να ενισχύσετε ή να αποσαφηνίσετε την ετοιμότητά του. Είναι πιθανό, ο ίδιος άνθρωπος να είναι έτοιμος να κάνει coaching για ένα θέμα και να μην είναι έτοιμος για ένα άλλο ή να αλλάξει η ετοιμότητά του για το ίδιο θέμα σε μια άλλη στιγμή της ζωής του. Δεν είναι μια έννοια που επιτρέπει εύκολες γενικεύσεις.
Πώς να προσεγγίσετε και να αξιοποιήσετε τη λίστα αυτή
Η λίστα αυτή δεν λειτουργεί ως ένα τυπικό και ανελαστικό ερωτηματολόγιο. Περιλαμβάνει μια σειρά από παράγοντες που αφορούν τον τρόπο και τον βαθμό που ο πελάτης ενεργοποιείται ή όχι, εντός των συνεδριών. Δεν πρόκειται για ανελαστικά προαπαιτούμενα σε μια λίστα ελέγχου (check list) πριν την αποδοχή μιας συνεργασίας. Η λίστα περιλαμβάνει καταστάσεις με δυναμική στις οποίες coach και πελάτης μπορούν να ενσκήψουν και να εργαστούν. Επομένως, σας προτείνω να αξιοποιήσετε τη λίστα αυτή ως εργαλείο αναστοχασμού που θα συμβάλλει στην απόφασή σας για έναρξη, ολοκλήρωση ή διατήρηση μιας συνεργασίας.
Παράγοντες που διαμορφώνουν την ετοιμότητα του πελάτη για coaching
- Είναι σωστά ενημερωμένος για το coaching. Πόσο γνωρίζει τι είναι το coaching, τι προσφέρει και τι δεν προσφέρει ένας coach, πώς έμαθε για εσάς και το έργο σας. Το αίτημα για συνεδρίες δε σημαίνει αυτόματα ότι ο πελάτης γνωρίζει επακριβώς το coaching, τους όρους και τα όριά του. Μια επιτυχημένη συνεργασία λοιπόν, απαιτεί καταρχάς έναν επαρκώς ενημερωμένο πελάτη που συμμετέχει συνειδητά και εθελοντικά στη διαδικασία.
- Είναι ανοιχτός στη μάθηση και την ανάπτυξη. Πόσο δίνει αξία α) στην ανάπτυξη και την αυτοβελτίωση β) στην επίτευξη απαιτητικών στόχων και γ) στη διαρκή μάθηση. Πόσο ανοιχτός είναι στην απόκτηση νέων γνώσεων και οπτικών; Πόσο αναστοχαστικά σκέφτεται πάνω στις δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει; Εάν κάποιος θεωρεί τις γνώσεις και τις σκέψεις του για τα προβλήματα και τους στόχους του, οριστικές, δεν επιτρέπει καμία αλλαγή, αναθεώρηση, μάθηση και ανάπτυξη.
- Αναγνωρίζει και αποδέχεται περιοχές προς βελτίωσης. Πόσο αναγνωρίζει και αποδέχεται ο πελάτης σας ότι υπάρχουν πτυχές του εαυτού, περιοχές της ζωής ή πλευρές της απόδοσής του που χρειάζεται να εργαστεί πάνω σε αυτές, να τις «δουλέψει» και να τις βελτιώσει; Ως coaches μπορείτε να συμβάλλετε στην μετατόπιση της προσοχής και την ενίσχυση της επίγνωσης ωστόσο δεν μπορείτε να πείσετε τον πελάτη σας ή να τον κατευθύνετε προς τα εκεί που εσείς βλέπετε.
- θέτει στόχους και σχεδιάζει πλάνα. Πόσο έχει κατακτήσει την τέχνη της στοχοθεσίας; Έχει την δεξιότητα να θέτει συγκεκριμένους, απαιτητικούς μα επιτεύξιμους στόχους; Δεν είναι δεδομένο ότι όλοι οι άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι και εκπαιδευμένοι στην επίτευξη στόχων. Ως coaches μπορείτε να βοηθήσετε τον πελάτη σας να καλλιεργήσει περαιτέρω αυτή τη δεξιότητα αλλά είναι μάλλον ακατόρθωτο να δημιουργήσετε τη δεξιότητα αυτή εκ του μηδενός.
- Είναι αποφασισμένος και δεσμευμένος στην έμπρακτη αλλαγή. Η αναφορά ενός στόχου ή η αναφερόμενη επιθυμία επίτευξής του δεν σημαίνει αυτόματα ειλημμένη απόφαση και δέσμευση στις αλλαγές που απαιτούνται. Πόσο αποφασισμένος είναι ο πελάτης σασ για έμπρακτη αλλαγή και ανάληψη δράσεων; Μπορείτε εδώ να διερευνήσετε με άμεσο και θετικό τρόπο την απόφαση και την ετοιμότητα του ώστε να είναι ακριβής η συμφωνία σας. Πρόκειται για στόχο που θέλει να επιτύχει όπως και να έχει ή για τη διερεύνηση πιθανών σεναρίων;
- Αναλαμβάνει την ευθύνη της αλλαγής (responsibility). Πόσο θεωρεί ο πελάτης σας ότι εκείνος είναι υπεύθυνος να βρει λύσεις; Πόσο έτοιμος είναι να εκτεθεί στη δυσκολία της επιδίωξης και να νιώσει τη δυσφορία που συνοδεύει την προσπάθεια; Ως coaches μπορείτε να βοηθήσετε τον πελάτη σας να σκεφτεί νέες λύσεις και να σχεδιάσει ένα πλάνο μελετώντας το προσεκτικά. Ωστόσο δεν μπορείτε να τον πείσετε ή να τον πιέσετε να αναλάβει την ευθύνη της επίτευξης και να προχωρήσει σε δράσεις.
- Αξιοποιεί την αφαιρετική σκέψη. Πόσο αναπτύσσει ο πελάτης σας την οπτική του παρατηρητή; Μιλά για τον εαυτό του, για όσα βιώνει ή επιθυμεί να βιώσει μέσα από εμπλουτισμένες αφηγήσεις; Ανταποκρίνεται θετικά στις προσκλήσεις σας να σκεφτεί αναστοχαστικά και να δει τον εαυτό του και την επίμαχη κατάσταση ως παρατηρητής; Μπορείτε να βοηθήσετε τον πελάτη σας να ενισχύσει αυτή την αναγκαία διεργασία ωστόσο δεν μπορείτε να προχωρήσετε εάν ο ίδιος δεν εμπλακεί ενεργά σε αυτή τη διεργασία.
- Μπορείτε να συν-δημιουργήσετε μια σχέση εμπιστοσύνης και ασφάλειας. Η δημιουργία μιας λειτουργικής σχέσης που θα χαρακτηρίζεται από αμοιβαίο σεβασμό, εμπιστοσύνη και ασφάλεια είναι καθοριστική για την έκβαση της συνεργασίας. Δηλαδή μια σχέση κατά την οποία ο πελάτης εισπράττει και ανταποδίδει την αποδοχή, τον σεβασμό και την ανοιχτότητά σας, αναγνωρίζει το αυθεντικό σας ενδιαφέρον, τον ρόλο σας και το κίνητρό σας να βοηθήσετε. Έτσι, μπορεί να μοιραστεί ελεύθερα χωρίς να λογοκρίνει τον εαυτό του ή να ακυρώνει τον ρόλο και την επάρκειά σας.
- Επιδεικνύει συναισθηματική σταθερότητα στα δύσκολα θέματα. Πόσο ανθεκτικός και πόσο συναισθηματικά σταθερός παραμένει ο πελάτης σας όταν αναφέρεται σε δύσκολα θέματα για εκείνον; Εκφράζεται διατηρώντας τον έλεγχο ή πλημμυρίζει από συναισθήματα; Πόσο ασφαλείς αισθάνεστε ως coaches να περπατήσετε το ανεξερεύνητο ή το δύσκολο με τον πελάτη σας; Μπορείτε να προσκαλέσετε και εφόσον δεχτεί, να συνοδεύσετε τον πελάτη σας στην εξερεύνηση νέων δυνατοτήτων, στο άγνωστο και στο δύσκολο αξιοποιώντας το περιβάλλον ασφάλειας και εμπιστοσύνης που έχετε συν-δημιουργήσει, ωστόσο δεν μπορείτε να παρέμβετε στην ήδη διαμορφωμένη ή μη, ανθεκτικότητά του.
Το Coaching απευθύνεται σε ανθρώπους που επιθυμούν και είναι έτοιμοι να εργαστούν πάνω στους στόχους και τον εαυτό τους. Διαφορετικά η έκβαση της συνεργασίας δεν θα είναι θετική και θα υπάρξει δυσφορία και στον coach και στον coachee.
Βιβλιογραφία
Franklin, J. (2005). Change Readiness in Coaching: Potentiating Client Change. In M. Cavanagh, A. M. Grant, & T. Kemp (Eds.), Evidence-based coaching, Vol. 1. Theory, research and practice from the behavioural sciences (pp. 193–200). Australian Academic Press.
Kretzschmar, I. (2010). Exploring client’s readiness for coaching. International Journal of Evidence Based Coaching and Mentoring, SpecIssue 4, 1–20.
O Χαράλαμπος Πετράς είναι Ψυχολόγος, Διαπιστημένος Executive Coach, ICF PCC, EMCC SP, MISCP, και Συγγραφέας. Είναι μέλος του International Society for Coaching Psychology, ιδρυτής & διευθυντής του Athens Coaching Institute.
Σπούδασε Ανθρωπολογία, Ψυχολογία, Ιστορία και έχει εκπαιδευτεί στο Coaching, στην Συστημική Ψυχοθεραπεία, την Θεραπεία EMDR και την Εκπαίδευση Ενηλίκων. Από το 2009 εργάζεται ως επαγγελματίας Coach κυρίως με μεγάλους οργανισμούς, στελέχη διοίκησης και ηγεσίας. Βιβλία του που κυκλοφορούν είναι η “Τέχνη του Coaching”, ένα εγχειρίδιο για επαγγελματίες και η “Τέχνη των Στόχων” μια μελέτη για την ανάπτυξη και την επιτυχία. Παράλληλα, διατηρεί γραφείο ψυχολόγου όπου εργάζεται κλινικά, με ενήλικες.
